Najważniejsze kryteria rozpoznania POChP
Przewlekła obturacyjna choroba płuc to schorzenie, w którym dochodzi do trwałego i postępującego ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Głównym kryterium diagnostycznym jest wykazanie obturacji oskrzeli w badaniu spirometrycznym, czyli obniżenia wskaźnika FEV1/FVC poniżej dolnej granicy normy po podaniu leku rozszerzającego oskrzela12. Rozpoznanie POChP należy rozważyć u każdej osoby powyżej 35. roku życia, która doświadcza przewlekłej duszności, kaszlu oraz produkcji plwociny, zwłaszcza jeśli w wywiadzie występuje narażenie na dym tytoniowy lub inne szkodliwe czynniki środowiskowe.
Objawy POChP rozwijają się powoli. Duszność początkowo pojawia się podczas wysiłku, z czasem może występować nawet w spoczynku. Przewlekły kaszel, często z odkrztuszaniem plwociny, bywa bagatelizowany przez palaczy jako „normalny” objaw nałogu. Warto jednak pamiętać, że takie symptomy mogą być pierwszym sygnałem rozwijającej się choroby.
Spirometria – kluczowe badanie w diagnostyce POChP
Podstawą rozpoznania POChP jest spirometria dynamiczna, czyli badanie czynnościowe układu oddechowego, które pozwala ocenić objętość i przepływ powietrza w płucach345. Badanie to jest nieinwazyjne i bezpieczne, a jego wykonanie jest zalecane u każdego pacjenta z podejrzeniem POChP.
Najważniejsze parametry oceniane podczas spirometrii to natężona pojemność życiowa płuc (FVC) oraz objętość wydechowa pierwszosekundowa (FEV1). Obniżenie wskaźnika FEV1/FVC poniżej normy po podaniu leku rozszerzającego oskrzela potwierdza obecność obturacji, czyli zwężenia oskrzeli6.
W trakcie badania spirometrycznego zawsze wykonuje się próbę rozkurczową – po inhalacji leku rozszerzającego oskrzela pomiary są powtarzane po 15-20 minutach. W POChP poprawa FEV1 po leku jest niewielka, co odróżnia tę chorobę od astmy, gdzie obturacja jest odwracalna.
Stopień zaawansowania obturacji określa się na podstawie procentowej wartości FEV1 w stosunku do wartości należnych. Wyróżnia się pięć stopni: łagodny (FEV1 > 70% WN), umiarkowany (60-70% WN), umiarkowanie ciężki (50-60% WN), ciężki (35-50% WN) i bardzo ciężki (FEV1 < 35% WN)6.
- Spirometria z próbą rozkurczową to podstawowe i niezbędne badanie do rozpoznania POChP.
- Objawy takie jak przewlekła duszność, kaszel i odkrztuszanie plwociny, zwłaszcza u osób po 35. roku życia, powinny skłonić do wykonania tego badania.
- Wczesne wykrycie choroby pozwala na skuteczniejsze leczenie i spowolnienie jej postępu.
- Regularne badania kontrolne są kluczowe dla monitorowania przebiegu POChP.
Ocena objawów i klasyfikacja pacjentów
Oprócz badań czynnościowych, bardzo ważna jest ocena nasilenia objawów oraz ryzyka zaostrzeń. W tym celu stosuje się zwalidowane narzędzia, takie jak zmodyfikowana skala duszności mMRC oraz test CAT (COPD Assessment Test), który składa się z 8 pytań dotyczących codziennego funkcjonowania i objawów choroby3.
Na podstawie nasilenia objawów i częstości zaostrzeń pacjenci są klasyfikowani do jednej z czterech grup (A, B, C, D). Grupa A to osoby z niewielkimi objawami i niskim ryzykiem zaostrzeń, natomiast grupa D obejmuje pacjentów z nasilonymi objawami i wysokim ryzykiem zaostrzeń37.
Jeśli w ciągu ostatniego roku pacjent przeszedł jedno ciężkie zaostrzenie wymagające hospitalizacji lub co najmniej dwa zaostrzenia leczone antybiotykami lub doustnymi glikokortykosteroidami, uznaje się go za osobę z wysokim ryzykiem zaostrzeń.
Badania obrazowe w diagnostyce POChP
W przypadku podejrzenia POChP zaleca się wykonanie radiografii klatki piersiowej (rentgen płuc), aby wykluczyć inne przyczyny duszności i zidentyfikować ewentualne powikłania8. Na zdjęciu można zauważyć charakterystyczne cechy, takie jak obniżenie przepony, poszerzenie klatki piersiowej czy zwiększoną przejrzystość płuc5.
Tomografia komputerowa, zwłaszcza w wysokiej rozdzielczości (HRCT), jest przydatna w ocenie rozedmy płuc, wykrywaniu rozstrzeni oskrzeli oraz kwalifikacji do zabiegów chirurgicznych. Badanie to nie jest jednak rutynowo wykonywane u wszystkich pacjentów, a jedynie w wybranych przypadkach.
Badania laboratoryjne i czynnościowe
W diagnostyce POChP wykorzystuje się także badania laboratoryjne i dodatkowe testy czynnościowe. Gazometria krwi tętniczej pozwala ocenić poziom tlenu i dwutlenku węgla we krwi – nieprawidłowe wyniki mogą wskazywać na przewlekłe zapalenie oskrzeli lub zaawansowaną chorobę8. Wskazaniem do wykonania gazometrii jest saturacja (SaO2) poniżej 92% w badaniu pulsoksymetrycznym4.
Pulsoksymetria to proste, nieinwazyjne badanie, które pozwala na szybkie monitorowanie poziomu tlenu we krwi. Jest szczególnie przydatne u pacjentów z zaawansowaną chorobą oraz podczas zaostrzeń.
W niektórych przypadkach wykonuje się także badania elektrokardiograficzne (EKG) i echokardiograficzne (Echo serca), aby ocenić funkcję serca i wykluczyć powikłania, takie jak nadciśnienie płucne czy serce płucne przewlekłe6.
- Gazometria i pulsoksymetria pomagają ocenić stopień niedotlenienia organizmu.
- EKG i Echo serca są przydatne w wykrywaniu powikłań sercowo-naczyniowych u pacjentów z POChP.
- Wskazaniem do gazometrii jest saturacja poniżej 92% w badaniu pulsoksymetrycznym.
- Podwyższony hematokryt może świadczyć o przewlekłym niedotlenieniu.
Dodatkowe badania specjalistyczne
W niektórych przypadkach lekarz może zlecić bardziej zaawansowane badania, takie jak pletyzmografia, która pozwala dokładnie ocenić objętości płucne i różnicować rozedmę od przewlekłego zapalenia oskrzeli5. Pomiar pojemności dyfuzyjnej płuc jest szczególnie przydatny u młodszych pacjentów, u których podejrzewa się niedobór alfa-1-antytrypsyny.
Ocena tolerancji wysiłku, na przykład za pomocą 6-minutowego testu marszowego, pozwala na obiektywną ocenę wydolności fizycznej i monitorowanie postępów rehabilitacji6.
U osób z wczesnym początkiem POChP, dominującą rozedmą dolnopłatową lub rodzinnym wywiadem choroby, należy rozważyć badania w kierunku niedoboru alfa-1-antytrypsyny, obejmujące oznaczenie jej stężenia w surowicy oraz ewentualnie badania genetyczne.
Diagnostyka różnicowa POChP
Rozpoznanie POChP wymaga wykluczenia innych chorób o podobnych objawach, zwłaszcza astmy oskrzelowej. Astma zwykle zaczyna się w dzieciństwie lub młodym wieku, a jej objawy mają charakter napadowy i zmienny. W POChP symptomy są stałe i postępujące, a obturacja oskrzeli jest nieodwracalna lub słabo odwracalna. Inne choroby, które należy brać pod uwagę, to niewydolność serca, choroby śródmiąższowe płuc, rozstrzenie oskrzeli oraz nowotwory układu oddechowego9.
U części pacjentów może występować współistnienie objawów astmy i POChP. W takich przypadkach konieczne jest indywidualne podejście terapeutyczne, a najnowsze zalecenia zalecają unikanie określenia „nakładania się” tych chorób na rzecz opisu współistnienia objawów obu schorzeń2.
- Wczesne rozpoznanie POChP pozwala na skuteczniejsze leczenie i poprawę jakości życia.
- Diagnostyka różnicowa jest niezbędna, by wykluczyć inne choroby o podobnych objawach.
- Współistnienie objawów astmy i POChP wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego.
- Regularne kontrole i edukacja pacjenta są kluczowe w zarządzaniu chorobą.
Kiedy skierować pacjenta do specjalisty?
Zgodnie z polskimi wytycznymi, skierowanie do pulmonologa jest wskazane w przypadku wątpliwości diagnostycznych, podejrzenia rzadkich przyczyn POChP (np. niedoboru alfa-1-antytrypsyny), szybkiej progresji choroby mimo leczenia lub częstych zaostrzeń wymagających hospitalizacji lub antybiotykoterapii1.
W warunkach specjalistycznych mogą być wykonywane dodatkowe badania, takie jak analiza plwociny, testy alergologiczne czy oznaczenie markerów zapalenia (np. CRP, prokalcytonina) podczas zaostrzeń.
Monitoring i edukacja pacjenta
Po rozpoznaniu POChP niezbędne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia. Badanie spirometryczne powinno być wykonywane co najmniej raz w roku u pacjentów stabilnych, a częściej w przypadku pogorszenia objawów lub modyfikacji leczenia. Ocena nasilenia objawów za pomocą skal mMRC lub CAT powinna być przeprowadzana przy każdej wizycie kontrolnej.
Edukacja pacjenta stanowi integralny element diagnostyki i leczenia. Pacjent powinien być świadomy przewlekłego charakteru choroby, konieczności przestrzegania zaleceń terapeutycznych oraz umieć rozpoznawać objawy zaostrzeń. Ważna jest także nauka prawidłowej techniki inhalacji oraz znajomość czynników ryzyka, które mogą pogarszać przebieg choroby.
Kompleksowe podejście do diagnostyki POChP, zgodne z aktualnymi wytycznymi, pozwala na skuteczne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia, co przekłada się na lepsze rokowanie i jakość życia pacjentów12.
