Jak zmieniała się klasyfikacja POChP?
Przewlekła obturacyjna choroba płuc przez lata była oceniana głównie na podstawie wyników spirometrii, czyli badania mierzącego przepływ powietrza przez drogi oddechowe. W początkowych wytycznych GOLD (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease) klasyfikacja opierała się wyłącznie na stopniu obturacji oskrzeli, określanym przez wartość FEV1 – objętość powietrza wydychana w pierwszej sekundzie po głębokim wdechu, po podaniu leku rozszerzającego oskrzela. Wyróżniano cztery stopnie zaawansowania choroby: od łagodnej (GOLD 1) do bardzo ciężkiej (GOLD 4), przy czym podstawowym kryterium rozpoznania POChP był stosunek FEV1/FVC poniżej 0,70 po inhalacji leku rozszerzającego oskrzela12.
Z czasem okazało się jednak, że sama spirometria nie oddaje w pełni złożoności POChP i jej wpływu na codzienne życie. Od 2013 roku wytyczne GOLD zaczęły uwzględniać nie tylko wyniki badań, ale także objawy zgłaszane przez pacjenta oraz ryzyko zaostrzeń. To podejście pozwoliło na bardziej indywidualne i skuteczne planowanie leczenia1.
Współczesna klasyfikacja GOLD – system grup ABCD
Obecnie klasyfikacja POChP według GOLD opiera się na trzech filarach: ocenie objawów, ryzyku zaostrzeń oraz stopniu obturacji spirometrycznej. Dzięki temu lekarz może lepiej dopasować terapię do indywidualnych potrzeb chorego. System ten dzieli pacjentów na cztery grupy: A, B, C i D, w zależności od nasilenia objawów i ryzyka zaostrzeń.
- Grupa A: Niewielkie objawy, niskie ryzyko zaostrzeń. Zazwyczaj wystarcza stosowanie leków rozszerzających oskrzela.
- Grupa B: Wyraźne objawy, ale niskie ryzyko zaostrzeń. Zalecane są długodziałające leki rozszerzające oskrzela (LABA lub LAMA).
- Grupa C: Niewielkie objawy, ale wysokie ryzyko zaostrzeń. Podstawą leczenia jest LAMA.
- Grupa D: Wyraźne objawy i wysokie ryzyko zaostrzeń. Terapia może obejmować LAMA, połączenie LAMA z LABA lub LABA z glikokortykosteroidem wziewnym (ICS).
Kluczowe znaczenie ma tu rozróżnienie między wysokim a niskim ryzykiem zaostrzeń. Jeśli pacjent w ciągu ostatniego roku miał jedno ciężkie zaostrzenie wymagające hospitalizacji lub co najmniej dwa zaostrzenia wymagające leczenia antybiotykami lub doustnymi steroidami, uznaje się go za osobę z wysokim ryzykiem zaostrzeń1.
Narzędzia oceny objawów – skala mMRC i test CAT
Aby właściwie zaklasyfikować pacjenta do odpowiedniej grupy, konieczna jest ocena nasilenia objawów. W tym celu stosuje się zwalidowane narzędzia, takie jak skala duszności mMRC oraz test CAT.
Skala duszności mMRC
Zmodyfikowana skala Medical Research Council (mMRC) to proste narzędzie, które pozwala ocenić stopień duszności podczas codziennych aktywności. Skala obejmuje pięć stopni – od duszności pojawiającej się tylko przy dużym wysiłku, aż po duszność uniemożliwiającą opuszczenie domu lub ubieranie się34.
Pacjent samodzielnie wybiera opis, który najlepiej oddaje jego dolegliwości. W praktyce klinicznej za istotne uznaje się nasilenie duszności na poziomie mMRC 2 lub wyższym, co wskazuje na większe ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu2.
Do zalet skali mMRC należy jej prostota i łatwość użycia, co sprawia, że jest powszechnie stosowana w podstawowej opiece zdrowotnej. Skala ta dobrze koreluje z poziomem niepełnosprawności i może być wykorzystywana do oceny ryzyka zaostrzeń, hospitalizacji oraz śmiertelności3.
Ograniczeniem skali mMRC jest fakt, że ocenia wyłącznie duszność, nie uwzględniając innych objawów POChP, takich jak kaszel czy uczucie ucisku w klatce piersiowej3.
Test Oceny POChP (CAT)
Test CAT to kwestionariusz składający się z 8 pytań, które dotyczą różnych aspektów życia z POChP – od częstości kaszlu, przez ilość śluzu, po jakość snu i poziom energii. Każde pytanie oceniane jest w skali od 0 do 5 punktów, a suma punktów pozwala określić, jak bardzo choroba wpływa na codzienne funkcjonowanie5.
Wynik CAT poniżej 10 punktów oznacza niewielki wpływ choroby, natomiast wynik 10 lub więcej punktów wskazuje na istotne nasilenie objawów. Test CAT jest bardziej kompleksowy niż skala mMRC, ponieważ uwzględnia także inne objawy i ograniczenia, nie tylko duszność5.
Zaletą testu CAT jest możliwość monitorowania zmian w stanie zdrowia – powtarzanie testu co kilka miesięcy pozwala wychwycić nawet subtelne pogorszenie lub poprawę. Ograniczeniem jest subiektywność odpowiedzi, ponieważ test opiera się na indywidualnym odczuciu pacjenta. CAT nie jest narzędziem diagnostycznym i nie zastępuje badań takich jak spirometria5.
Dodatkowe systemy oceny i klasyfikacji
Współczesna medycyna coraz częściej zwraca uwagę na różnorodność przebiegu POChP. Wyróżnia się różne fenotypy choroby, takie jak fenotyp rozedmowy (z przewagą zniszczenia miąższu płucnego), fenotyp przewlekłego zapalenia oskrzeli (z nadmierną produkcją śluzu), fenotyp częstych zaostrzeń oraz fenotyp nakładający się z astmą. Pozwala to lepiej zrozumieć indywidualne potrzeby pacjenta i dobrać odpowiednią terapię.
Kolejnym narzędziem jest indeks BODE, który łączy wskaźnik masy ciała, stopień obturacji, nasilenie duszności (wg skali mMRC) oraz wydolność wysiłkową ocenianą testem marszowym. Indeks BODE pomaga przewidywać ryzyko hospitalizacji i śmiertelności u osób z POChP3.
- Skala mMRC i test CAT są narzędziami, które pomagają nie tylko w ocenie nasilenia objawów, ale także w monitorowaniu skuteczności leczenia.
- Regularne stosowanie tych skal pozwala na szybką identyfikację pogorszenia stanu zdrowia i konieczność zmiany terapii.
- Indywidualizacja leczenia na podstawie klasyfikacji GOLD zwiększa szanse na poprawę jakości życia pacjenta.
- Fenotypowanie POChP i stosowanie indeksu BODE to przyszłość personalizowanej opieki nad chorymi na POChP.
Znaczenie klasyfikacji POChP w praktyce klinicznej
Współczesny system klasyfikacji POChP według GOLD jest szeroko stosowany na całym świecie i stanowi podstawę krajowych wytycznych leczenia, także w Polsce67. Regularne stosowanie skal mMRC i CAT umożliwia obiektywną ocenę nasilenia objawów, monitorowanie odpowiedzi na leczenie oraz identyfikację pacjentów wymagających intensyfikacji terapii. Ułatwia to także komunikację między pacjentem a lekarzem, co jest kluczowe dla skutecznego zarządzania chorobą.
Największą zaletą nowoczesnej klasyfikacji jest możliwość dynamicznej reklasyfikacji pacjentów – w miarę postępu choroby lub zmiany objawów można dostosować leczenie do aktualnych potrzeb. To podejście pozwala na lepszą kontrolę nad chorobą i zmniejsza ryzyko powikłań.
Nowoczesna klasyfikacja POChP nie ogranicza się do jednego badania czy objawu. Uwzględnia zarówno wyniki spirometrii, jak i subiektywne odczucia pacjenta oraz historię zaostrzeń. Dzięki temu leczenie może być bardziej skuteczne, a pacjent ma większy wpływ na zarządzanie swoją chorobą. Współpraca z lekarzem i regularne monitorowanie objawów to klucz do lepszego życia z POChP.
Nowe kierunki w klasyfikacji POChP
Klasyfikacja POChP to obszar, który stale się rozwija. W przyszłości można spodziewać się włączenia do systemu oceny biomarkerów zapalnych, mechanizmów molekularnych czy danych z urządzeń do zdalnego monitorowania. Coraz większą rolę będzie odgrywać także uwzględnianie chorób współistniejących. Wszystko to ma na celu jeszcze lepsze dopasowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta i poprawę rokowania.
Przejście od prostej klasyfikacji spirometrycznej do wielowymiarowego systemu oceny odzwierciedla postęp w zrozumieniu POChP i potrzebę personalizacji leczenia. Narzędzia takie jak skala mMRC i test CAT są nieodłącznym elementem tego procesu, umożliwiając kompleksową ocenę wpływu choroby na życie pacjentów i optymalizację strategii terapeutycznych1.
