Najważniejsze badania czynnościowe w POChP
Podstawą rozpoznania przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jest spirometria, uznawana za złoty standard diagnostyczny. Badanie to polega na pomiarze objętości i przepływu powietrza podczas wdechu i wydechu, co pozwala ocenić funkcję płuc oraz wykryć ewentualne zwężenie oskrzeli, czyli obturację1234. Spirometria jest badaniem nieinwazyjnym i bezpiecznym, a jej prawidłowe wykonanie wymaga współpracy pacjenta z personelem medycznym. Podczas badania pacjent oddycha przez ustnik, a personel instruuje, jak prawidłowo wykonywać wdechy i wydechy, by uzyskać wiarygodne wyniki3.
Najważniejszym parametrem ocenianym w spirometrii jest FEV1, czyli objętość powietrza wydmuchanego w pierwszej sekundzie nasilonego wydechu. Wraz z natężoną pojemnością życiową płuc (FVC) pozwala to lekarzowi ocenić, czy występuje obturacja. O obecności obturacji świadczy obniżenie wskaźnika FEV1/FVC poniżej dolnej granicy normy, ustalanej indywidualnie dla każdego pacjenta3.
Stopień obturacji określa się na podstawie procentowej wartości FEV1 do należnych wartości. Wyróżnia się pięć stopni: łagodny (FEV1 > 70%), umiarkowany (60-70%), umiarkowanie ciężki (50-60%), ciężki (35-50%) oraz bardzo ciężki (FEV1 < 35%)3.
W diagnostyce POChP zawsze wykonuje się próbę rozkurczową, polegającą na podaniu leku rozszerzającego oskrzela i powtórzeniu spirometrii po 15-20 minutach. Pozwala to odróżnić POChP od astmy, gdzie obturacja jest odwracalna4.
5
Pletyzmografia – zaawansowana ocena funkcji płuc
Pletyzmografia, zwana także bodypletyzmografią, umożliwia ocenę całkowitej pojemności płuc (TLC) oraz objętości zalegającej, czyli ilości powietrza pozostającej w płucach po maksymalnym wydechu5. 6Badanie to jest szczególnie przydatne w różnicowaniu rozedmy i przewlekłego zapalenia oskrzeli oraz w ocenie stopnia rozdęcia płuc. Wykonuje się je w specjalnej komorze, gdzie komputer rejestruje zmiany ciśnienia i przepływu powietrza.
Badania oceniające wymianę gazową
W celu oceny wydolności oddechowej i wymiany gazowej wykonuje się gazometrię krwi tętniczej oraz pulsoksymetrię. Gazometria polega na pobraniu próbki krwi z tętnicy i analizie poziomu tlenu (O2), dwutlenku węgla (CO2) oraz równowagi kwasowo-zasadowej2. 6Wysoki poziom CO2 i niski poziom O2 mogą wskazywać na przewlekłe zapalenie oskrzeli. Badanie to jest szczególnie ważne u pacjentów z zaawansowaną POChP, u których może dojść do przewlekłego niedotlenienia lub nadmiaru dwutlenku węgla we krwi8.
Pulsoksymetria to nieinwazyjna metoda oceny nasycenia krwi tlenem, wykonywana za pomocą czujnika zakładanego na palec lub płatek ucha89. Wynik poniżej 92% jest wskazaniem do wykonania gazometrii3.
Badania obrazowe w diagnostyce POChP
Radiografia klatki piersiowej (RTG) jest podstawowym badaniem obrazowym w pulmonologii i powinna być wykonywana u każdego pacjenta z podejrzeniem POChP23. 9Pozwala ocenić wymiary klatki piersiowej, cechy rozdęcia miąższu płuc, obecność pęcherzy rozedmowych oraz pośrednio wskazuje na nadciśnienie płucne. W początkowych stadiach POChP obraz RTG może być prawidłowy, natomiast w zaawansowanej chorobie widoczne są cechy rozedmy i zaburzenia czynności układu sercowo-naczyniowego3.
RTG klatki piersiowej powinno być wykonywane co najmniej raz na dwa lata w stabilnym okresie choroby, a także w przypadku zaostrzenia objawów lub pojawienia się niepokojących symptomów, takich jak zmiana charakteru kaszlu, krwioplucie czy utrata masy ciała3.
Tomografia komputerowa (TK) klatki piersiowej umożliwia dokładną ocenę morfologiczną płuc i innych struktur klatki piersiowej. Jest szczególnie przydatna w wykrywaniu rozstrzeni oskrzeli, lokalizacji zmian rozedmowych oraz w kwalifikacji do zabiegów chirurgicznych zmniejszających objętość płuc4. 6Tomografia wysokiej rozdzielczości (HRCT) pozwala także na ocenę fenotypu choroby i przewidywanie powikłań, takich jak nadciśnienie płucne10.
Badania laboratoryjne i genetyczne
W diagnostyce POChP wykonuje się także badania laboratoryjne, w tym oznaczenie poziomu alfa-1-antytrypsyny (AAT). Niedobór tej substancji jest rzadką, genetycznie uwarunkowaną przyczyną POChP i rozedmy płuc6. Badanie to zaleca się w przypadku podejrzenia rodzinnej postaci rozedmy lub idiopatycznych chorób wątroby7.
Wskazaniami do oznaczenia poziomu alfa-1-antytrypsyny są m.in. przewlekła żółtaczka, świąd skóry, ciemne zabarwienie moczu, utrata apetytu, obrzęk nóg czy podwyższone enzymy wątrobowe. Obniżony poziom AAT może świadczyć o wrodzonym niedoborze, rozedmie płuc, ciężkich chorobach wątroby, a także pojawia się u osób palących papierosy7.
Badania genetyczne pozwalają wykryć mutacje genu SERPINA1, odpowiedzialnego za niedobór alfa-1-antytrypsyny, co jest jedną z najczęstszych wrodzonych przyczyn chorób płuc i wątroby w Europie11.
Wśród innych badań laboratoryjnych warto wymienić oznaczenie poziomu potasu (szczególnie u osób stosujących glikokortykosteroidy lub leki moczopędne), glukozy (w celu monitorowania cukrzycy), a także ocenę liczby leukocytów w moczu, która może wskazywać na zakażenie dróg moczowych. Podwyższony hematokryt może być objawem przewlekłego niedotlenienia organizmu3.
6
Badania kardiologiczne i ocena powikłań
U pacjentów z POChP, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach, mogą pojawić się powikłania kardiologiczne, takie jak nadciśnienie płucne czy tzw. serce płucne. W celu ich wykrycia wykonuje się elektrokardiografię (EKG) oraz badanie echokardiograficzne (Echo serca). EKG pozwala ocenić przeciążenie prawej komory serca, natomiast Echo serca umożliwia ocenę funkcji prawej komory i szacowanie ciśnienia w tętnicy płucnej39.
- Regularne wykonywanie badań kontrolnych, takich jak spirometria czy RTG klatki piersiowej, pozwala na wczesne wykrycie powikłań i ocenę skuteczności leczenia.
- W początkowym okresie leczenia spirometrię wykonuje się nawet kilka razy w roku, a u pacjentów stabilnych – co najmniej raz w roku.
- W przypadku pogorszenia objawów lub modyfikacji leczenia badania należy powtarzać częściej.
- Współpraca z personelem medycznym i przestrzeganie zaleceń diagnostycznych to klucz do skutecznego monitorowania POChP3.
Badania oceniające tolerancję wysiłku
W celu oceny wydolności fizycznej pacjenta z POChP wykonuje się 6-minutowy test marszowy. Polega on na chodzeniu przez 6 minut w swoim tempie, a następnie mierzy się dystans oraz obserwuje objawy pojawiające się podczas wysiłku. Test ten jest prosty, nieinwazyjny i dostarcza cennych informacji o funkcjonalnym stanie pacjenta oraz postępach w rehabilitacji8.
Badania specjalistyczne i dodatkowe
W niektórych przypadkach wykonuje się badanie plwociny, szczególnie podczas zaostrzeń lub w celu oceny przewlekłej kolonizacji bakteryjnej. Materiałem do badania mogą być plwocina, popłuczyny pęcherzykowo-oskrzelowe lub aspirat tchawiczy812.
Scyntygrafia wentylacyjna to badanie obrazowe pozwalające ocenić czynność płuc, szczególnie przy podejrzeniu zatorowości płucnej, chorobach z włóknieniem płuc, nowotworach oraz w POChP6.
U osób z objawami obturacyjnego bezdechu sennego (np. senność w ciągu dnia, poranny ból głowy, zaburzenia koncentracji, chrapanie) zaleca się wykonanie badań snu, takich jak polisomnografia, w celu oceny obecności i nasilenia bezdechu6.
Kompleksowa diagnostyka POChP obejmuje szeroki zakres badań, z których każde dostarcza unikalnych informacji o stanie zdrowia pacjenta. Spirometria pozostaje podstawowym badaniem, ale pełna ocena wymaga często dodatkowych badań obrazowych, laboratoryjnych oraz czynnościowych. Regularne monitorowanie za pomocą odpowiednich badań pozwala na optymalne zarządzanie chorobą i poprawę jakości życia pacjentów z POChP3.
Przygotowanie do badań i współpraca z personelem
Większość badań diagnostycznych w POChP nie wymaga specjalnego przygotowania. Pobranie krwi jest bezpieczne, a po badaniu można wrócić do codziennych czynności7. Kluczowe znaczenie ma jednak współpraca z personelem medycznym, zwłaszcza podczas badań czynnościowych, takich jak spirometria. Im większe zaangażowanie ze strony pacjenta i personelu, tym większa wartość diagnostyczna badania3.
Interpretacja wyników badań, zwłaszcza obrazowych, wymaga wiedzy i doświadczenia lekarza. Warto zadawać pytania i aktywnie uczestniczyć w procesie diagnostycznym, by lepiej zrozumieć swoją chorobę i możliwości leczenia.
